ประวัติและความเป็นมาของต้นกก

ประวัติและความเป็นมาของต้นกก

    กกเป็นไม้ล้มลุก  (herb)  อยู่ในวงศ์  (family) Cyperaceae  มีชื่อสามัญเรียกว่า  Sedge

พบกระจายอยู่ทั่วโลก  มีประมาณ 4000 ชนิด  ชอบที่ชื้นแฉะ ขึ้นในที่ระดับต่ำตามหนอง  บึง  ทางระบาย

คันคูน้ำและโคลนเลน ใน 46 ประเทศจัดกกเป็นวัชพืชในนาข้าว  และกกทรายหรือกกหัวแดง (Cyperus iria)

พบใน 22 ประเทศ  มีหลายชนิดใช้เป็นอาหาร  เช่น Eleocharis toberosa และ Scirpus  toberosus

และหลายชนิดใช้สานเสื่อทำกระจาด กระเช้า หมวก  เช่น Scirpus mucronatus, Lepironia   uperior ,

Carex brizoides เป็นต้น  กกนั้นมีรูปร่างลักษณะและนิเวศวิทยาเหมือนหญ้ามาก  มีลักษณะที่แตกต่างจากหญ้า  

คือ  กกมักมีลำต้นตัน (solid)  และเป็นสามเหลี่ยมหรือสามมุม (three-amgled)  บางชนิดมีผนังกั้นแบ่งเป็นห้อง ๆ (septate)  มีกาบใบอยู่ชิดกันมาก  และที่สำคัญคือเกือบไม่มีลิ้นใบ (ligule)   บางชนิดไม่มีเลย   ลักษณะสำคัญอีกประการหนึ่งของกก  คือ  ดอกแต่ละดอกจะมี glume  ห่อหุ้มหรือรองรับเพียงอันเดียว   กกมีไหล (rhizome) เลื้อย

ไปใต้ดินและจากไหลก็จะแตกเป็นลำต้นเรียกว่า culm  ที่ตัน (solid)  โผล่พ้นขึ้นมาเหนือดิน  และเมื่อผ่า

ลำต้นดูตามขวาง (cross-section)  จะมีลักษณะเป็นสามเหลี่ยมหรือสามมุมดังได้กล่าวมาแล้ว  ลำต้นกกจะไม่

แตกกิ่งเหมือนพืชชนิดอื่น  ใบของกกเหมือนกับใบของหญ้า   แต่จะเรียงตัวอัดกันแน่นเป็นสามมุมหรือสามตำแหน่ง

รอบโคนต้นและมีกาบ (sheath)  ห่อหุ้มลำต้นและไม่มีลิ้นใบ (ligule)ช่อดอกกกจะเกิดที่ปลายลำต้นเป็นหลายแบบ  เช่น panicle, umbel หรือ spike และมีดอกขนาดเล็กเป็นทั้งดอกที่สมบูรณ์และไม่สมบูรณ์เพศ   โดยมีดอก

รวมเรียกว่า spikelet ซึ่งประกอบด้วยดอกย่อย(floret) หนึ่งหรือหลายดอก   แต่ละดอกมี glume หรือริ้วประดับ (bract)  รองรับส่วนกลีบดอกหรือ perianthนั้นไม่มีหรืออาจมีแต่เปลี่ยนรูปร่างไปเป็นเกล็ด  (scale) หรือขนแข็งเล็ก  ๆ (bristle)  ในดอกกกจะมีเกสรเพศผู้(filament) แยกกันอยู่  ส่วนเกสรเพศเมียจะมีก้านแยกเป็นสอง – 

สามแฉกหรือบางครั้งแยกเป็นสอง – สามเส้นและมีรังไข่อยู่เหนือกลีบดอก ( uperior) ภายในมีห้องเดียวและมีหนึ่งเมล็ดชนิดของกกCarex เป็นไม้ล้มลุกอายุหลายฤดู ลำต้นตั้งตรงเป็นสามเหลี่ยม บางชนิดมีไหลเลื้อยไปใต้ดิน

ใบเรียวแคบช่อดอกมีทั้ง panicle, raceme และ spike มีดอกรวมหรือ spikelet  ประกอบด้วยดอกย่อย (floret) เพียงดอกเดียว หรือ spikelet เท่ากับ floret มีทั้งดอกที่มีก้านและไม่มีก้านดอก  และไม่มีกลีบดอกส่วนดอกเป็น

ดอกไม่สมบูรณ์เพศ  หรือมีเพศแยกกันอยู่คนละดอก  แต่อยู่ในช่อดอกเดียวกันและเกสรเพศผู้มี 3 อัน

เนื่องจากกกมีลักษณะคล้ายหญ้า  จึงทำให้มีผู้เรียกเป็นหญ้าด้วย   แต่ความจริงแล้วน่าจะเรียกว่ากกมากกว่า

ซึ่งจะได้แยกออกไปจากหญ้าได้บ้าง  เช่น

1. หญ้าคมบาง  (กกคมบาง)  Carex baccans Nees

2. หญ้าคมบาง  (กกคมบาง)  Carex stramentita Boot

3. หญ้าคมบางเล็ก  (กกคมบางเล็ก)  Carex indica Linn.

4. หญ้าคมบางขาว  (กกคมบางขาว)  Carex  yperus  Vahl

5. หญ้ากระทิง  (กกกระทิง)  Carex thailandica T. Koyama

6. หญ้าดอกดิน  (กกดอกดิน)  Carex tricephala boeck.

สกุล Carex มีหลายชนิดที่ใช้ประโยชน์ได้แต่ไม่มีในเมืองไทย เช่น

1.  Carex atherodes    ในทวีปอเมริกาใช้ทำหญ้าแห้ง (hay)

2.  Carex brizodies  ในยุโรปใช้สานกระจาด กระเช้า

3.  Carex dispalatha  ในญี่ปุ่นใช้ทำหมวก

  Cyperus  เป็นไม้ที่มีอายุฤดูเดียวและหลายฤดู  มีทั้งต้นตั้งตรง  ลำต้นตันเป็นสามเหลี่ยมบางครั้งก็กลม  ใบเหมือนใบหญ้า  ใบที่อยู่แถบโคนต้นจะเปลี่ยนเป็นเกล็ดหรือแน่นห่อหุ้มโคนต้นและไหล  ช่อดอกเกิดที่ปลายต้นเป็นหลายแบบ  ดอกรวม (spikeltet)  ประกอบด้วยดอกย่อย (floret) ดอกเดียวหรือหลายดอกและเป็นดอกที่สมบูรณ์เพศ   มีเกสรเพศผู้ 1 – 3  อัน  เกสรเพศเมีย 2 – 3  แฉก  พืชสกุลนี้มีหลายชนิดเป็นวัชพืช  เป็นสมุนไพรประกอบยารักษาโรค  เป็นอาหารและใช้ทำภาชนะเครื่องใช้ต่าง ๆ  Cyperus ชนิดต่าง ๆได้แก่

           1.  กกขนาก    yperus differmis L.   เป็นวัชพืชในนาข้าวและพืชไร่  ลักษณะคล้ายกกทั่วไป

แต่ที่สังเกตง่ายคือ ดอกมีขนาดเล็กจะรวมกันอยู่เป็นกลุ่มคล้ายหัวกลมๆ

            2.  กกทรายหรือกกหัวแดง  Cyperus iria  เป็นวัชพืชพบในนาข้าวและพืชไร่  เช่นเดียวกับ

กกขนาก   ลักษณะที่เด่นของวัชพืชนี้คือรากมีสีแดงปนเหลือง   ช่อดอกสีเหลืองกระจายกว้าง  ใบประดับอัน

ล่างสุดที่รองรับช่อดอกมีความยาวกว่าช่อดอก

             กกชนิดอื่น ๆ  ที่เป็นวัชพืชยังมี  เช่น

                   1.  กกขี้หมา   (Cyperus polystachyos Roxb)

                   2.  กกนา   Cyperus haspan Linn.)

                   3.  กกรังกา   (Cyperus digitatus Roxb.)

                   4.  กกรังกาป่า   (Cyperus cuspidatus Kunth.)

                   5.  กกลังกา  (Cyperus alternifollius Linn.)

                   6.  กกเล็ก   (Cyperus pulcherrimus Willd. & Kunth)

กกบางชนิดที่ใช้เป็นสมุนไพรประกอบยารักษาโรคได้ ได้แก่

                   1.  กกขี้หมา   (Cyperus polystachyos Roxb.)

                   2.  กกสามเหลี่ยม   (Cyperus malaccensis Lamk.)

ใช้กกหรือไหล (rhizome)   แก้โรคกระเพาะและแก้อาการท้องผูก

กกหลายชนิดที่ใช้เป็นอาหารได้แต่ไม่มีในเมืองไทย   เช่น Cyperus esculentus  ภาษาอังกฤษ

เรียกว่า  Chuta earth almond, tiger nut หรือ rush nut  มีไหลซึ่งเป็นที่เก็บอาหารใช้กินได้ มีกกอีกหลายชนิดใช้ประโยชน์ได้แต่ไม่พบในเมืองไทย เช่น Cyperus articulatus และ Cyperus longus ภาษาอังกฤษเรียก galin gale

มีกกหรือไหลที่มีกลิ่นหอมใช้ในอุตสาหกรรมทำน้ำหอมได้  Cyperus malacopsus และCyperus  tegetiformis ภาษาอังกฤษเรียก Chinese mat grass ใช้ทำเสื่อเช่นเดียวกับกกสานเสื่อ  หรือกกจันทบุรี

(Cyperus corymbosus)ซึ่งมีปลูกกันแพร่หลายในเมืองไทย  ส่วนกกอียิปต์ (Cyperus papyrus Linn.)  ภาษาอังกฤษเรียก papyrus หรือpaper reed นั้นแพร่เข้ามาในเมืองไทยนานแล้ว  ชอบขึ้นในที่มีน้ำขังมีลำต้นกลม  ผิวลำต้นเขียวเป็นมัน  ดอกออกเป็นช่อกระจุกกลม ๆ  ที่ปลายต้นช่อดอกแต่ละช่อจะมีก้านเป็นเส้นเล็กฝอยชูช่อยาวออกไปเหมือนคน

ผมยุ่ง  ในอียิปต์ในโบราณใช้ลำต้นทำกระดาษ แต่ในปัจจุบันเลิกใช้แล้ว

           Fimbristylis   เป็นไม้ล้มลุกอายุฤดูเดียวและหลายฤดู  มีไหลสั้น ๆ   ลำต้นตั้งตรงมีทั้งต้นกลมและเป็นเหลี่ยม  ใบรวมกันอยู่ที่โคนต้น  ช่อดอกเกิดที่ปลายต้นคล้ายสกุล Cyperus   มีดอกรวม (spikelet)   ประกอบด้วย

ดอกย่อย (floret)   ตั้งแต่หนึ่งถึงหลายดอก   และเป็นดอกที่สมบูรณ์เพศมีเกสรเพศผู้ 1 – 3  อัน   เกสรเพศเมียมี

 2 – 3  แฉก  กกสกุลนี้ป่วนมากเป็นวัชพืช  พวกที่ใช้เป็นสมุนไพรประกอบยารักษาโรค  เช่น  กกรัดเขียด (หญ้าหนวดแมว)  (Fimbristylis milliaces Vall)  และกกหัวขอ (หญ้าหัวขอ)(Fimbrilstylis  aestivalis Vahl)  ใช้

ทาแผลงูกัดและแก้โรคผิวหนังตามลำดับ   สำหรับพวกที่เป็นวัชพืชและพบบ่อยในนาข้าว  และแปลงปลูกพืช  

เช่น  กกเปลือกกระเทียมทราย (Fimbristylis  acuminata Vahl)  กกนิ้วหนู (Fimbristylis dichotoma Vahl) 

กกกุกหมู (Fimbristylis  monostachyos  Hassk.)  เป็นต้น

            Scirpus  เป็นไม้อายุฤดูเดียวและหลายฤดูมีไหลใต้ดิน   ลำต้นตั้งตรงเป็นเหลี่ยม  บางครั้ง

เกือบกลม  บางชนิดจมอยู่ใต้ดินหรือลอยที่ผิวน้ำ  ใบมีรูปร่างแตกต่างกันออกไป   บางครั้งก็ไม่มีช่อดอกเกิด

ที่ปลายต้นหรือบางครั้งเกิดที่ด้านข้างของลำต้นแต่ค่อนไปทางส่วนยอด  ดอกรวม (spikelet)  ประกอบด้วย

หลายดอกย่อย (floret) และเป็นดอกที่สมบูรณ์เพศมีเกสรเพศผู้  1 – 3  อัน และเกสรเพศเมีย 2 – 3  แฉก พวกที่เป็นวัชพืชและรู้จักกันดีคือ  กกสามเหลี่ยมหรือกกตะกรับ (Scirpus grosus L.f)  มีลำต้นตั้งตรงมีขนาดใหญ่

และเป็นสามเหลี่ยม ผิวลำต้นเรียบเป็นมัน ช่อดอกเกิดที่ปลายต้น ในสมัยอินเดียโบราณ

            ใช้เป็นยาแก้ท้องเสีย  และลำต้นใช้สานเสื่อและทำเชือกได้  ส่วนกกทรงกระเทียม(Scirpus articulatus Linn.)  ใช้เป็นยาระบายหรือยาขับถ่าย  อีกชนิดหนึ่งมีปลูกกันมากในจังหวัดทางภาคเหนือของประเทศไทย  คือ  กกกลมหรือกกยูนนาน (Scirpus  mucronatus Linn.)  ใช้ทำเชือกและสายเสื่อโดยเฉพาะมีลำต้นเกือบกลม  ตั้งตรงมีความสูงกว่ากกกลมเล็กน้อย  แต่ที่ต่างกันอย่างเห็นได้ชัด  คือ  ช่อดอกจะเกิดเป็นช่อกระจกทางด้านข้างของลำต้นและค่อนไปทางส่วนปลายต้น  ช่อดอกเกิดจากจุดเดียวกันและกระจายออกไปรอบด้านเหมือน

รูปดาว  ชาวบ้านจะแยกไหลจากคอเดิมไปขยายพันธุ์และจะตัดเมื่อมีอายุราว3 เดือน  ก่อนที่ต้นจะออกดอกใช้เวลาตากแดด 4 – 5  วัน   ในต่างประเทศ  เช่น  อเมริกาเหนือใช้ลำต้นของScirpus lacustris  สานทำกระจาด

ที่นั่งและสานเสื่อ  อีกชนิดหนึ่ง คือ Scirpus tatara  ใช้ทำแพและเรือคานู(canoe)  ส่วนในจีนและญี่ปุ่นใช้กินหัวของ  Scirpus tuberosus   ทั้งสามชนิดดังกล่าว  ไม่มีในบ้านเรา

 

กกราชินี

ชื่อทางการค้า : กกราชินี,  กกรังกา,  กกลังกา

ชื่อวิทยาศาสตร์: Cyperus involucratus Roxb.

ชื่อพ้อง Cyperus alternifolius L.

ชื่อวงศ์: CYPERACEAE

ชื่อสามัญ: Umbrella Plant

ชื่อท้องถิ่น: กกรังกา, หญ้ากก,  กกกลม, 

ถิ่นกำเนิด: เอเชียตะวันออกเฉียงใต้

ลักษณะพืช: ไม้ล้มลุก

ลักษณะทั่วไป: เป็นวัชพืชน้ำที่เจริญได้ดีในช่วงฤดูฝนมีลักษณะแตกกอ ลำต้นเหนียว

เมื่อออกดอกปลายฤดูฝน เมล็ดก็จะร่วงลงดิน และจะเจริญในฤดูฝนปีต่อมา

การขยายพันธุ์: เพาะเมล็ด แยกกอ

กกราชินี หากมองเผิน ๆ  อาจจะคล้ายกับกกร่ม  ต่างกันที่กกราชินีมีขนาดเล็กกว่า ใบแผ่ออกเป็นแฉกตรง  ไม่ห้อยลู่ลงเหมือนกกร่ม  การปลูกเลี้ยง  ถ้าปลูกในบ่อหรือสระจะงามและโตเร็วกว่าในกระถาง  เพราะได้รับน้ำและธาตุอาหารที่มากกว่า  ถ้าปลูกในกระถางต้องมีน้ำเลี้ยงต้นไม้ตลอดอย่าให้น้ำแห้งต่ำกว่าโคนราก  ถ้ากอแน่นควรแยกปลูก เป็นไม้ที่ชอบแดดเต็มวัน แต่ก็สามารถนำมาประดับไว้ภายในหรือห้องน้ำได้ แต่ควรหมั่นให้ต้นไม้

ได้รับแสงธรรมชาติบ้าง  ดินปลูกใช้ดินเหนียว  ปัญหาปลายใบไหม้ อาจเกิดจากต้นไม้ขาดน้ำ  แล้วได้รับแสงแดดที่จัดในหน้าร้อน  ทำให้ความสมดุลภายในเซลพืชไม่ดี จึงทำให้เกิดการไหม้ที่ปลายใบสามารถเกิดได้ทั้งที่ใบอ่อนและ

ใบแก่  หรือเกิดจากเชื้อโรคเข้าทำลาย  หรือเกิดจากการต้นไม้ได้รับปุ๋ยที่เข้มข้นเกินไป  หรือดินเค็ม  ก็อาจส่งผลทำให้เกิดอาการไหม้ที่ปลายใบได้  การปลูกต้นไม้น้ำในกระถาง  ควรมั่นดูแลเรื่องน้ำเป็นสำคัญ  เพราะจะส่งผลกระทบต่อการเจริญเติบโตและควรมีการเปลี่ยนดิน  หรือเปลี่ยนกระถางบ้างหรือแยกต้นปลูกเมื่อต้นไม้แน่นเกินไป  อาการปลายใบถ้าไหม้  ก็ใช้กรรไกรตัดส่วนที่ไหม้ทำลายเสีย  

     การปลูก

1. การเลือกที่ดิน  กกชอบขึ้นในที่ดินเลน  แต่ต้องอยู่ในที่ลุ่ม  มีน้ำขังเสมอหรือน้ำขึ้นถึงทุกวันได้ยิ่งดี 

ระดับน้ำในนากกประมาณ  25 – 30  เซนติเมตร

2. การเตรียมที่ดิน  เมื่อเลือกหาพื้นที่ดินพอสำหรับปลูกกกได้แล้ว  จัดการถางไถให้ดินซุย  และให้

หญ้าตายเช่นเดียวกับนาข้าว   เพราะหญ้าเป็นศัตรูของกกเหมือนกัน   ทั้งต้องทำคันนาไว้สำหรับขังน้ำได้

เช่นเดียวกับการทำคันนาข้าว  ที่ ๆ  สำหรับปลูกกกนี้  เรียกว่า  นากก

3. การปักดำ  การดำนากกเหมือนการดำนาข้าว  ใช้หัวกกที่ติดอยู่กับลำต้นตัดปลายทิ้งแล้วให้เหลือ

ยาวเพียง  50  เซนติเมตร  มัดเป็นกำ ๆ  นำเอาพันธุ์เหล่านั้นไปยังนากกที่เตรียมแล้ว  แยกออกเป็นหัว ๆ  ดำลง

ไปในนากกห่างกันประมาณ  25 – 30  เซนติเมตร  แต่การดำนั้นจะต้องพิจารณาถึงพื้นที่ด้วย  คือ  ถ้าที่ดินดี

มีปุ๋ยมากก็ดำห่างหน่อย  ถ้าที่ดินไม่ดีก็ให้ดำถี่ ๆ  พื้นที่ไร่หนึ่งต้องใช้หัวกกประมาณ  600 – 700  กำ

4. การบำรุงรักษา  เมื่อเสร็จจากการดำเรียบร้อยแล้ว  ชาวนากกก็หมดภาระที่หนัก  เหลือแต่งาน

เล็ก ๆ  น้อย ๆ   คือ

4.1 การทำรั้ว  รั้วนี้เป็นรั้วป้องกันวัวควายที่จะมาเหยียบย่ำในนากก  หรือกัดกินต้นกกที่ลัดขึ้นมา

4.2 การถอนหญ้า  การถอนหญ้าในนากก  นาน ๆ  จะมีการถอนหญ้าสักครั้ง  เมื่อเห็นว่ามี

หญ้าขึ้นมาก  บางแห่งไม่ต้องถอนหญ้าเลย  เพราะเมื่อกกขึ้นแน่นหนา  หญ้าไม่สามารถจะขึ้นมาได้

4.3 การใส่ปุ๋ย  ตามปกตินากกเมื่อดำลงไปแล้วครั้งหนึ่งไม่ต้องดำอีกหลาย ๆ  ปี  บางแห่ง

ไม่ต้องดำเลย  10  ปี  ถึง  15  ปีก็มี  เพราะตัดต้นกกไปแล้ว  หัวกกยังอยู่  จะแทงหน่อขึ้นมาเป็นลำต้นอีก

และเมื่อเห็นว่ากกที่ขึ้นนั้นไม่งามควรหาปุ๋ยมาใส่ลงในนากก  ปุ๋ยที่กกชอบมากที่สุด  คือ  ปุ๋ยขี้เป็ด  ปลาเน่า

และขี้น้ำปลา  เป็นต้น

4.4 การซ่อมแซม  เมื่อเห็นว่าช่วงไหนที่กกห่างหรือหัวกกตาย  ไม่มีลำต้นแทงหน่อขึ้นมา

ให้ใช้หัวกกดำแซมลงไปมากน้อยตามแต่สมควร

         การเก็บเกี่ยว

                เมื่อต้นกกที่ดำมาแก่ตัวพอแล้ว  ประมาณ 4 – 5  เดือน  สังเกตได้จากดอกกกมีสีเหลือง  โดยมากมักจะตัดกกกันในฤดูฝน  เมื่อกกแก่เต็มที่แล้ว  ถ้าไม่มีการตัดมันจะเน่าเหี่ยวแห้งฟุบ

ลง  แล้วพอฝนเริ่มตกก็แทงหน่อลัดขึ้นมาใหม่เช่นนี้เสมอ  ความยาวของต้นกกที่ยาวที่สุด  ตั้งแต่  140 – 180  เซนติเมตร

ประโยชน์ของต้นกก

1. ทำเป็นเสื่อสำหรับนอน  สำหรับปูพื้นในห้องรับแขกแทนพรม  และปูลาดตามพื้นโบส์ถวิหาร 

เพื่อความสวยงาม

2. ทำเป็นกระเป๋า  แทนกระเป๋าหนัง  ทำเป็นรูปต่าง ๆ  ได้หลายแบบ  แล้วแต่ผู้ประดิษฐ์คิดค้นแบบ

ต่าง ๆ  กัน  ทำเป็นกระเป๋าสตางค์   ทำเป็นกระเป๋าหิ้วสตรี   กระเป๋าใส่เอกสาร   แต่ปัจจุบันมีผู้ทำกันน้อย 

เพราะกระเป๋าหนัง  กระเป๋าพลาสติก  ราคาถูกลงมากการทำไม่ค่อยคุ้มค่าแรงงาน

3. ทำเป็นหมอน  เช่น  หมอนรองที่นั่ง  หมอนพิงพนักเก้าอี้  เรียกว่า  หมอนเสื่อ

4. ทำเป็นกระสอบ  เรียกว่ากระสอบกก

5. ทำเป็นเชือกสำหรับมัดของที่ห่อแล้ว  ตามร้านค้าทั่วไปนิยมใช้เชือกกก  เพราะราคาถูกมาก

6. ทำเป็นหมวก  ใช้กันแดด   กันความร้อนจากแสงแดด   กันฝน  หรือเพื่อความสวยงาม

7. ทำเป็นกระจาดใส่ผลไม้  หรืออาหารแห้ง

8. การใช้งานด้านภูมิทัศน์   ใช้ปลูกเป็นไม้ประดับริมสระน้ำ   ในสวน  หรือปลูกในภาชนะร่วมกับไม้น้ำอื่น ๆ

           9. เป็นแหล่งหลบซ่อนตัวของสัตว์น้ำวัยอ่อน   และต้นกกมีคุณสมบัติในการบำบัดน้ำเสีย   ปรับสมดุล

นิเวศน์วิทยา

10. ใช้เป็นยารักษาโรค  เช่น

                      –  ใบ  ตำพอกฆ่าพยาธิบาดแผล

                      –  ต้น  รสเย็นจืด  ต้มเอาน้ำดื่ม  รักษาโรคท่อน้ำดีอักเสบ  ขับน้ำดี

                      –  ดอก  รสฝาดเย็น  ต้มเอาน้ำอม  แก้แผลเปื่อยพุพองในปาก

                      –  เหง้า  รสขม  ต้มเอาน้ำดื่ม  หรือบดเป็นผง  ละลายน้ำร้อนดื่ม  บำรุงธาตุ 

   เจริญอาหาร  แก้เสมหะ  ขับน้ำลาย

                      –  ราก  รสขมเอียน  ต้มเอาน้ำดื่ม  หรือตำกับเหล้า  คั้นเอาน้ำดื่ม  แก้ช้ำใน  ขับโลหิตเน่าเสีย

เป็นต้น.